رمضان مهمانی گرانقدر و ماهی بسیار عزیز است که در آن لغزش‌ها جبران می‌شود و نسیم‌های رحمت الهی وزیدن می‌گیرد. خانواده‌ی مسلمان در این ماه در جوی سرشار از ایمان و تقوا زندگی می‌کند و از ارتباط اجتماعی سالم بهرمند است. این ماه بسیاری از ارزش‌ها و رفتارهای مثبت و احساسات گرمی را که در بحبوحه‌ی زندگی از دست داده‌ایم به ما باز می‌گرداند. به همین خاطر بسیار شایسته است که توجه ویژه‌ای به این ماه داشته باشیم و آن را ماهی برای بندگی و نو شدن بدانیم نه ماه خوردن و فرسودن.
الگو نقش مهمی در فرایند تربیت و راهنمایی فرزندان دارد به ویژه در ماه رمضان که ارتباط اجتماعی در آن بیشتر از هر فرصت دیگری است. پس کوچک‌ترها باید برتری اخلاقی و رفتاری ما در رمضان را به عنوان یکی از ثمرات روزه‌داری احساس کنند. بزرگ‌ترها نباید روزه را توجیهی برای خشم و عصبانیت و پرخاش خود قرار دهند. باید بدانیم که ما با رفتار منفی خود غالبا رمضان را ماهی پر از خشم و تنش نشان می‌دهیم به این بهانه که روزه هستیم؛ آن وقت است که کوچک‌ترها نمی‌توانند برتری این ماه را بر ماه‌های دیگر احساس کنند بلکه بیشتر از آن متنفر می‌شوند.
کودک تا سن پنج سالگی فرایض دینی را درک نمی‌کند و نمی‌داند رمضان از او چه می‌خواهد اما ما می‌توانیم از استعداد درخشان او برای تخیل در این مرحله استفاده کنیم و درک و فهمش را بالا ببریم. با نشستن بر سر سفره در وقت‌های مشخص از روز می‌توانیم فرصت زیبایی را برای روابط خانوادگی و بهرمندی کودکان از کانون گرم خانوادگی که در سایر ماه‌ها کمتر شاهدش بوده‌ایم بیافرینیم.
برادر و خواهر مربی رمضان فرصت مناسبی برای توجیه روزه به فرزندان و تمرین صبر و اراده با آنان است تا ارزش عبادت را بیشتر درک کند و روزه سرآغاز خوبی برای این کار است. سنی که شرعا روزه در آن واجب می‌شود سن بلوغ است اما فرزندان باید پیش از آن یعنی زمانی که توان روزه را در خود احساس می‌کنند تمرین کنند بدون این که به سختی دچار شوند. این امر بنا بر شرایط جسمی کودک متفاوت است چنان که برخی از علما آن را ده سال معین کرده‌اند. خرقی می‌گوید: اگر کودک ده سال داشته باشد و توان روزه را در خود بیابد باید روزه بگیرد. ابن قدامه می‌گوید: یعنی باید او را به روزه امر کنند.
علما گفته‌اند که ولی باید زیردستان خود را به روزه امر کند تا تمرین کنند و به آن علاقمند شوند و روح و روان‌شان با ارکان اسلام انس گیرد آن وقت است که به سرشت آنان تبدیل می‌شود. اما اگر این کار بر آنان دشوار می‌آید نباید مجبورشان کرد. شرط نیست که در آغاز کودک تمام روز را روزه باشد بلکه باید به تدریج تمرین کند تا در سن بلوغ بر او آسان شود.
با شیوه‌های گوناگون فرزندان را به روزه تشویق کنید و مهم‌ترین آن تشریح ثمرات روزه در دنیا و آخرت است. گاهی با تقدیم جوایر و گاه با تشویق و تمجید یا ایجاد رقابت بین آنان. درباره‌ی تلاوت قرآن و صدقه و ذکر و افطاری دادن و نماز تراویح و تهجد هم می‌توانید به همین شیوه عمل کنید.
از روش‌های تربیتی که می‌توانید عبادت را در برای فرزندان زیبا جلوه دهید آن است که انگیزه‌ی اصلی عبادت را محبت خدا بدانید و این از انگیزه‌ی مادی یا جاذبه‌ی ثواب یا ترس از عقاب سودمندتر است. مربی موفق کسی است که ترجیح می‌دهد فرزندان خدا را دوست داشته باشند آنگاه او را از روی محبت عبادت کنند. کودکان فطرتا از مجازات و تنبه بیزار هستند پس اگر خدا را دوست بدارند او را با محبت عبادت خواهند کرد و این به معنای الغای ثواب یا مجازات نیست.
مسأله‌ی دیگر تنوع دادن به ثواب و شروع کردن با آن است باید حتی الامکان عقاب و مجازات را پس از استفاده از وسایل ثواب به کار گیرید و مجازات نیز باید مناسب باشد بدون افراط و تفریط. تنبیه بدنی باید آخرین روش مجازات باشد و با ضوابط تربیتی آن انجام گیرد. همچنین لازم است معنای هر عبادتی را به فرزندان تفهیم کنید این باعث می‌شود کودکان به سمت عبادت کشیده شوند. وقتی روح عبادت را بفهمند شیرینی آن را حس می‌کنند و با آن انس می‌گیرند.
به مادر مؤمن توصیه می‌شود که تنظیم اوقات رمضان و استفاده‌ی بهینه از عبادت و تفریح و سرگرمی را به کودک بیاموزد در این راستا می‌تواند برنامه‌ی ویژه‌ای را با مشورت آنان تنظیم کند. فرزندان باید بدانند که مادر هم حق دارد از رمضان استفاده کند به همین خاطر لازم است در کارهای خانه با او همکاری کنند تا بتواند از ثواب عبادات بهرمند شود. مادر باید روحیه‌ی مسؤولیت‌پذیری را در آنان ایجاد کند؛ برای هر یک از آنان را به کار مشخصی را که در توان آنان است بگمارد به ویژه کارهایی که خودشان مربوط است مانند سامان دادن به اتاق و لباس‌ها و کتاب‌ها و دیگر وسایل شخصی آنان.
مادر باید کودک را راهنمایی کند که در طول روز و در مدرسه به کارهای سخت و طاقت‌فرسا روی نیاورد تا زود نیروش را از دست ندهد و کار بر او دشوار نگردد و بتواند روزه‌اش را کامل کند. هنگام بازگشت از مدرسه می‌تواند دوشی بگیرد و دو ساعت بخوابد. در وعده‌ی افطاری و سحری باید به اندازه‌ی کافی از شیرینی و ویتامین موجود در آبمیوه‌های طبیعی استفاده کند تا نشاط او در طول روز حفظ شود.
در برنامه‌های رمضان تفاوت‌های فردی افراد خانواده را لحاظ کنید به این معنی که چیزی که به مناسب یکی از افراد است لزوما برای دیگری مناسب نیست. بنابراین اشکالی ندارد که یکی از فرزندان را مثلا به حفظ قرآن و دیگری را به تلاوت آن تشویق کنید. برخی از افراد برای روابط اجتماعی مانند کمک به دیگران و مسؤولیت پخش زکات فطر و خدمت‌رسانی در افطاری‌های جمعی مناسب هستند و برخی نیز بیشتر به عبادت تمایل دارند بهتر آن است که چنین کسانی را در نماز تراویح و دیگر عبادت‌های جمعی همراه خود ببرید.
چقدر زیباست که بتوانید از فضای اجتماعی رمضان استفاده کنید به ویژه این که هر روز فرزندان‌تان را پس از نماز تراویح به دیدار یکی نزدیکان ببرید و در این مورد به طور خلاصه ارزش صله‌ی رحم در اسلام و تأثیر آن در برکت رزق و طول عمر را یادآوری کنید.
درباره‌ی کودکانی که روزه نمی‌گیرند تلاش کنید وعده‌ی غذایی آنان در حین سحری و افطاری قرار دهید تا شاهد دعا و نیایش شما باشند و در خوشحالی شما در حین افطار سهیم باشند.
ماه رمضان فرصت رهایی از عادات نامناسب غذایی است خواه از لحاظ کیفیت یا کمیت. مهم آن است که از خوردن غذاهای پرچرب خودداری کنید و غذاهای سبکی را انتخاب کنید که نه بدن را سنگین می‌کند و نه به سستی و رخوت می‌انجامد که عبادت را بر شما دشوار کند و روح و لذت آن را بگیرد. در آموزه‌های رسول خدا آمده است که او از روزی خود برای حرکت و تلاش استفاده می‌کرد نه برای اندوختن چربی و کالری. بنابراین روزه‌اش را به صورت تدریجی افطار می‌کرد و غالبا با آب و خرما شروع می‌کرد.
بیدار ماندن در شب‌های رمضان بیشتر به یک عادت تبدیل شده است تا به عبادت؛ سلف صالح غالباً هر شب را بیدار نمی‌ماندند. آنان بیشتر اوقات‌شان را با عبادت سپری می‌کردند در حالی که مردم زمان ما غالبا اوقات‌شان را در کارهای بیهوده صرف می‌کنند. سلف صالح هیچ وقت خواب روزانه نداشتند در حالی که برخی از مردم این دوران بیشتر روز را با خواب سپری می‌کنند. بیداری سلف صالح برای عبادت بود در حالی که برخی از مردم ما برای تفریح و سرگرمی بیدار می‌مانند. همه‌ی این مسایل باعث می‌شود که بیداری در رمضان در دوران ما بیشتر به عادت تبدیل شود تا به عبادت.
نظرات